Sirta Nolosha 2: Fahamka xanaaqa

Qeybta 7aad:

i.                    Dariiqa nabiga NNKH ee daweynta Carada:-

Waxa uu ka koobanyahay 5 qaaciddo oo aan usoo koobi doono sida soo socota inshaa allaah:

1.      Aamus marka aad carooto:

Nabiga NNKH waxa uu ugu baaqay qofka careysani inuu amuso isla marka uu Carada dareemo.

C/llaahi Bin Cabbaas (rc) waxaa laga weriyay inuu nabigu NNKH yiri: [wax bara oo bishaareeya hana culeysina (arrimaha) haddii uu midkiin caroodana ha aamuso] Axmed ayaa ku weriyay musnadkiisa 1/329, saxiix aljaamic 693,4027, iyo Bukhaarina waxa uu ku weriyay al-adab almufrad 245

2.      Ilaah ka magangal sheydaanka:

Salmaan bin sird (rc) waxa uu yiri: laba nin ayaa nabiga agtiisa isku booday iyadoo midkood uu caynayo saaxiibkiis, careysanyahay oo wejigiisana uu guduutay, nabiga NNKH ayaa markaas yiri: [waxaan ogahay erey hadduu yiraahdo uu ka tagayo waxa uu dareemayo, haddii uu dhihi lahaa (أعوذ بالله من الشيطان الرجيم) ] waxaa weriyay Bukhaari (fatxulbaari 6/337) , iyo Muslim 2610

3.      Bedel Qaabka aad u taal:

Abuu darril_gifaari (rc) waxaa laga weriyay in nabiga NNKH uu yiri: [haddii midkiin caroodo isagoo taagan ha fariisto, haddii caradu ka tagto (waa sidi la rabay) haddii kale ha seexdo] waxaa weriyay abuu daawuud.

Caalimka weyn ee alcallaamaha alkhaddabi –allaha u naxariistee- waxa uu ku sheegay sharaxiisa sunan abuu daawuud: (qofku markuu taaganyahay waxa uu diyaar uyahay inuu dhaqaaq iyo wax qabasho sameeyo, qofka fadhiya wuu ka hooseeyaa taa, haddii uu jiifana suuragal uma ahan dhaqaaq iyo qabasho, waxaa laga yaabaa in nabiga NNKH markuu amrayay fadhiga iyo jiifka uu uga jeeday si qofku markuu taaganyahay ama fadhiyo  uunan ugu dhaqaaqin fal uu gadaal dambe ka shalaayo).

Waxaa Cilmiga caafimaadka xaqiijiyay in hormuunka Noradrenaline uu labalaab ilaa Seddex laab kordho marka uu qofku taaganyahay, hormuunka adrenaline isaga waxa uu kordhaa xaddi yar balse marka ay caro jirto xaddigiisa ayaa dhiigga ku bata, waxaa shaki la'aan ah in labada cunsur (Carada iyo istaagga) ay xaddiga labada hormuun sare uqaadayaan, taasoo saameyn xun ku reebta jirka qofka sida aan kor ku soo sheegnay.

4.      Weyso qaado:

Waxaa laga weriyay Cadiyah alsacdi (rc) in nabigu NNKH uu yiri: [caradu waxa ay ka timaadaa sheydaanka, sheydaankuna waxaa laga abuuray dab, dabkana waxaa lagu damiyaa biyo, ee haddii midkiin caroodo ha weyso qaato] waxaa weriyay Axmed 4/226 iyo Abuu daawuud 4784

Ibnu casaakir waxa uu soo saaray: [caradu waxa ay ka timaadaa sheydaanka, sheydaankuna waxaa laga abuuray dab, biyuhuna dabkey damiyaan, ee haddii midkiin caroodo ha meydho (ha qubeysto)].

In biyo qabow lagu qubeysto waa dardaaran Caafimaad oo ay bixiyaan dhaqaatiirta dareenwadka xilligan casriga ah si uu udejiyo habdhiska dareenwadka,  jirkana u qaboobo, weysaduna waxa ay ka dhigantahay mid yareyneysa saameynta Carada ee kulka jirka, dhididka iyo dareenka ciriiri ee Carada ka dhasha. Sidoo kale weysadu waxa ay muslimiinta uga dhigantahay dareen caabudid allaah SWT marka uu sameynayo.

Sidoo kale waxaa cilmiyan loo xaqiijiyay in maqaarka jirka ee kululaada Carada awgeed uu yaraado marka uu qofku weyso qaato. Weysada waxaa ku jira:

Meyridda Wejiga iyo gacmaha: waxaa ku jira dhaqidda xubnahan faa'iido weyn oo jirka ka tireysa dhididka, kana nadiifineysa maaddooyinka duxda ah oo ay soo saaraan qanjidhada maqaarka.

Meyridda cagaha: dhaqidda lugaha oo si fiican loo rugo waxa uu keenaa dareen deggenaan iyo xasiloooni, waayo cagaha waxa ay humaag-noqod uyihiin habdhisyada jirka aadanaha, taasoo ka dhigan in qofka weyseysanaya uu u daliigayo dhammaan habdhisyada jirkiisa mid mid isagoo si miyir leh udhaqaya cagihiisa.

5.      Dhabanka lagu qabto Dhulka:

Abuu Saciid alkhudri (rc) waxa uu weriyay in nabiga NNKH uu yiri: [caradu waa dhimbil ku jirta laabta bani aadamka, sow ma aragtaan sidey indhihiisa u casadaan dhabannadiisuna u bararaan, qofki arrintaa wax ka hela dhabankiisa Dhulka ha ku dhejiyo (Dhulka ha dhigo)] waxaa weriyay tirmidi, abuu daawuud iyo ibnu Xabbaan.

Xubnaha bani aadamka waxaa ugu sharaf badan wejiga, dhabankana waxa uu ka tirsanyahay xubintaas waxaana nala amray inaan dhigno Dhulka, si nafsadda qofka ay udareento dullinimo, waxaana ka tegaya  isla weynida ay ukeeneen sheydaanka iyo Carada.

Haddaba markaan si guud u eegno waxyaabaha uu na barayo nabigeena Muxammed NNKH oo ku aaddan sida loo maareeyo Carada, waxaa noo soo baxaya in dunida reer galbeed ee ku faana aqoonta aaney ilaa maanta fahmin, dhibaato badana kaga cabanaya Carada.

Waxaan jeclahay inaan soo qaato Tusaale aan isleeyahay waa tan ugu mudan oo ay reer galbeed kaga hadleen maareynta Carada, iyadoo dhammaan qoraalada aan arkay ee ka hadlaya Carada ay isku raacsanaayeen in maareynta caradu tahay wax aad uqallafsan oo marka ay dhibaato dhacdo kaddib la gaaro.

Mid ka mid ah isbitaallada ugu weyn uguna caansan mareykanka iyo caalamka Mayo Clinic Hospital ayaa boggiisa internetka waxa uu ku soo daabacay  juun 2007 arrin uu kaga hadlayay habka maareynta carada, isagoo soo bandhigay waano ka kooban 10 qodob,  oo iigula muuqatay  tan ugu dhow ee si macquul ah u xallineysay carada, waxaana jeclahay inaan ka soo qaato qaar ka mid ah waanooyinkaas, anigoo isku dayayo inaan mid kasta raaciyo xadiis micnahaas isku dhowyihiin inshaa allaah.

Waanada mayo clinic	Xadiiska nabiga NNKH
Tame your temper: caradaada rabbaayadey	[لا تغضب] ha caroon
Take a 'timeout'...counting to 10 before reacting: qaado waqti aamusnaan, tiri ilaa toban intaadan fal sameyn	[إذا غضب أحدكم فليسكت] midkiin hadduu caroodo ha aamuso
Get some Physical activity: sameey dhaqdhaqaaq jireed	]إذا غضب أحدكم وهو قائم فليجلس، فإن ذهب عنه الغضب وإلافليضطجع[ haddii midkiin caroodo isagoo taagan ha fariisto, haddii caradu ka tagto (waa sidi la rabay) haddii kale ha seexdo
Swim: dabaalo	[وإنما تطفئ النار بالماء،فإذا غضب أحدكم فليتوضأ…]: …dabkana waxaa lagu damiyaa biyo, ee haddii midkiin caroodo ha weyso qaato
Repeat a calming word or phrase to yourself, such as "Take it easy.":ku celceli erey ama oraah naftaada dejisa, sida ''fudeyd ka dhigo''	] إني لأعلم كلمة لوقالها لذهب عنه مايجد لوقال: أعوذ بالله من الشيطان الرجيم[ waxaan ogahay erey hadduu yiraahdo uu ka tagayo waxa uu dareemayo, haddii uu dhihi lahaa (أعوذ بالله من الشيطان الرجيم)
Think carefully before you say anything: si taxadar leh u fakir ka hor intaadan waxba oran	[و إنماالشديد الذي يملك نفسه عندالغضب…] ee kan adag waa qofka naftiisa celiya markuu caroodo

La soco Qeybta 8aad