Sirta nolosha 3: Raggu maxay gayaankood ku xushaan?

Qeybta 1aad:-

Noola kasta oo koonkan dul jooga waxa uu leeyahay lab iyo dheddig, si uu usii socdo noociisa ama uusan udabar go'in, waana xeer ka mid ah xeerarka uu Eebbe ugu talagalay nolosha dunida. Bani aadmiga oo kamid ah noolahaas waxa uu kaga duwanyahay inuu leeyahay doorasho ama caqli uu wax ku kala xusho, waxa uuna sidaa soo waday ilaa waagii uu Allah abuuray Aadan iyo Xaawo, oo rag iyo dumar iscalmanayeen si ay ugu socdaan sunnaha rabbi u jideeyay koonkan, iyagoo nolosha wadaaga hadba labadi ku guuleysata xulashada 1aad oo ah doorashada ugu adag ee soo marata qof kasta noloshiisa. Inkastoo rag iyo dumarba wax doortaan haddana waxaa inta badan bannaanka soo dhiga rabitaankooda ragga, waana dabci uu Alle udhaliyay, sidaa awgeedne qormadan waxaan ku lafa guri doonaa haddii Alle laga helo waxyaabaha ay ragga ku xushaan dumarka.

Majirto halbeeg go'an oo la isku wada raacsanyahay oo dunida dhammi wadaagto, balse waxaan isku dayi doonaa inaan isku soo uruuriyo waxyaabaha ugu caansan ama ugu muhiimsan ee ay raggu eegaan, inta badanna waxa ay hoos imaanayaan afar qodob oo waaweyn, waxaana afartooda ay ku wada xusanyihiin xadiiska micnihiisu yahay: [haweeney waxaa loo guursadaa 4 walxood: quruxdeeda, hantideeda, tolkeeda (reerka ay ka dhalatay), iyo diinteeda ee dooro tan diinta leh]. Sida inooga muuqata xadiiskan nabigeena NNKH waxa uu noo sheegay Qurux, Hanti ama lacag, Nasab iyo Cilmi diineed, waxaana jeclahay inaan si fiican u faaqido laba qodob oo kamid ah afartaas oo kala ah: quruxda iyo aqoonta, halka labada kale aan ka gudbi doono, waayo badanaa waxa ay la xariirtaa daneysi gaar ah iwm.

Qurux: quruxdu waa muuqaal hibo ah oo uu Alle siiyo uunkiisa, mid walibana uu qeyb ka helo hibadaas, haba loo kala batee; tusaale ahaan: waxaynu naqaanaa in nebi Yuusuf  (CS) uu Ilaah  usiiyay nasiib ahaan quruxda barkeed. Quruxdu waa wax ay ummad weliba oo meel ku nool u yaqaanaan tilmaamo u gaar ah, mana jirto qodobo loo dhanyahay. Bil misaal; carabti hore waxa ay gabadha qurxan uyaqaaneen gabadha jirkeedu buuxo, buurnaan iyo caatana udhexeysa, indhaha buur buuran, isla markaana wiilkoodu madawyahay, timo dhaadheer oo madaw leh, sanka shuban, midabkeeduna cadyahay. Halka Furus ama dalka hadda Iiraan loo yaqaan ay kaga duwanaayeen inay gabadhu dheertahay. Reer galbeedkana  in gabadhu caato tahay, weliba qaabka kuwa dharka xayeysiiya, dheertahay, timaheeduna dahabi yihiin. Jabbaan ne gabdha qoobabka iyo cagaha gaaban. Balse dadyow reer Afrika ah gaar ahaan dadka koonfurta Suudaan ay gabadha qurxani uyaqaanaan tan madax xiiran, bushimaha ad adag, aadna u madow. Soomaalida sidey uyaqaanaan gadaal ayaan si fiican uga hadli doonaa.

Haddaba haddii sidaa loo kala fogyahay, waxaa nala gudboon inaan ka hadalno maxaa quruxda lagu qiimeeyaa oo ay raggu ku eegaan gabadha.

La soco qeybta 2aad...

20ka qof ee ugu awoodda badan dunida

Majallada caank ah ee  FORBES ayaa soo daabacday shakhsiyaadki ugu awoodda badnaa sanadki tagay dunida, waxaana ka soo qaadan doonaa 20 ka ugu sareysa magacyadooda (top 20), waxa ayna kala yihiin:-

1. BARACK OBAMA

Madaxweynaha Mareykanka, da'da: 51

2. ANGELA MERKEL

Ra'iisulwasaaraha Jarmalka, da'da: 58

3. VLADIMIR PUTIN

Madaxweynaha Ruushka. da'da: 60

4. BILL GATES

Aasaasaha Microsoft. da'da :57

5. POPE BENEDICT XVI

Ninka ugu sareeya mad-habta katolika (madaxweynaha fatikaanka). da'da: 85

6. BEN BERNANKE

Guddoomiyaha hay'adda keydka federaalka ee mareykanka. da'da: 59

ABDULLAH BIN ABDULAZIZ AL SAUD

Boqorka Sacuudiga. da'da: 88

8. MARIO DRAGHI

Madaxweynaha bankiga dhexe ee Yurub. da'da: 65

9. XI JINPING

Xoghayaha guud ee xisbiga shuuciga ah ee Shiinaha. da'da: 59

10. DAVID CAMERON

Ra'iisulwasaaraha Biritan. da'da: 46

11. CARLOS SLIM HELU

Guddoomiyaha Hay'adda Carlos Slim Foundation. da'da: 72

12. SONIA GANDHI

Guddoomiyaha xisbiga Indian National Congress. da'da: 66.

13. LI KEQIANG

Ra'isulwasaaraha kuxigeenka Shiinaha.da'da: 57.

14. FRANCOIS HOLLANDE

Madaxweynaha  France. da'da: 58.

15. WARREN BUFFETT

Guddoomiyaha fulinta Berkshire Hathaway. da'da: 82. 

16. MICHAEL BLOOMBERG

Duqa magaalada New York City. da'da: 70.

17. MICHAEL T. DUKE

Guddoomiyaha fulinta Wal-Mart. da'da: 63.

18. DILMA ROUSSEFF

Madaxweynaha  Brazil. da'da: 65

19. MANMOHAN SINGH

Ra'iisulwasaaraha Hindiya. da'da: 80.

20. SERGEY BRIN & LARRY PAGE

Aasaasayaasha  Google. da'dooda: 39.

Sirta Nolosha 2: Fahamka xanaaqa

Qeybta 8aad:

Waxaan iminka rabaa inaan laba ama Seddex Tusaale aan ka soo qaato qaabki asaxaabta iyo taabiciinti ay ugu dhaqmeen wixi uu baray nabiga NNKH ee maareynta Carada.

Saxaabiga weyn ee abuu darril_gifaari (rc) ayaa addoonkiisa waxa uu maalin ku yiri: (maxaad rida ugu deysay calafka farasku cuni lahaa?) markaasuu yiri (addoonki): waxaan rabay inaan kaa careysiiyo. Abuu dar waxa uu yiri:(ilaah baan ku dhaartaye waxaan ka dari oon ku dari Carada ajir, ilaah dartiis ayaan kuu xoreeyay).

Caalimki weynaa ee C/llaahi ibnu Mubaarak ayaa la weydiiyay: noo soo koob dabeecadda wanaagsan; waxa uu yiri: Carada oo laga tago.

Cali bin Xuseen ayaa waxa uu lahaa gabar jaariyad ah oo weysada u diyaarisa, maalin baa kirliga ay weysada ku siday ka fakaday oo wejiga ka daqray Cali bin Xuseen, markaasuu madaxa kor uqaaday, gabadhi baa ku tiri: ilaah SWT waxa uu leeyahay: {و الكاظمين الغيظ}        ( kuwa carooda qariya). Markaasuu ku yiri: waan qariyay caradeyda. Waxa ay tiri: {و العافين عن الناس} (kuwa dadka iska cafiya). Markaasuu yiri: ilaah wuu kaa cafiyay.  Waxa ay tiri: {والله يحب المحسنين} (ilaah waxa uu jecelyahay kuwa ixsaanka sameeya). Makaasuu yiri: iska tag xor baad tahaye.

Goormaa diintu na amreysaa inaan caroono?

Dhammaan aayadaha iyo axaadiista aan soo qaadanay ee ka hadlaya inaan la caroon ama la qariyo micnahoodu ma ahan in caradu dhammaanteed ay tahay wax aan habbooneyn, balse waxaa jira marar ay bannaantahay iyo marar ay waajib tahay in la caroodo.

Carada loo baahanyahay: haddii Diinta ilaah meel looga dhaco qofka muslimka ah waxaa looga baahanyahay inuu ka caroodo kana dhiidhiyo inti tabartiisa ah. Tusaale ahaan imaamu axmed iyo ibnu maajah waxa ay soo arooriyeen xadiis uu weriyay C/llaahi bin Camar bin Caas (rc) oo dhahayay: rasuulka ilaah ayaa ku soo baxay asaxaabta oo ka doodaya qadarta, caro dartiis waxaa mooddaa nabiga wejigiisa NNKH in lagu dhuftay xabbad rummaan ah (isbedelka wejigiisa ka muuqda awgiis), markaasuu yiri: [ma kan baa laydin faray? Ama ma kan baa laydiin abuuray? Quraanka baad ku dhufaneysaan qaarkiis qaarka kale, waa kan sababti loo halaagay ummadihi idinka horreeyay] saxaabiga xadiiska werinaya waxa uu yiri: kuma farxin meel aan dib uga soo dhacay nabiga NNKH sidaan ugu farxay meeshaas aan dib uga soo dhacay.

Sidoo kale waxaa jira meelo badan oo soo arooray in nabigu NNKH uu carooday, sida marki Usaama bin zeyd (rc) uu nabiga uga shafeecay gabadhi reer makhsuum ee wax xaday.

Haddaba ilaahey dartiis in loo caroodaa waa mid la mahadiyay aadna loogu baahanyahay inaan ilaalino, balse waxaa jira laba qeyb kale oo caro ah:

Mid bannaan: in qofku ka caroodo wax aan macsi ilaah ku jirin isagoon xadkiisa dhaafeyn, carrabkiisa iyo xubnihiisana ilaalinayo wax dhib ah ma lahan, inuu iska cafiyo oo caradiisa qariyo ayaase ukheyr badan.

Caro aan la oggoleyn: qofka inuu caroodo isagoo sheydaan u hiilinayo, baadil sameynayo ama qabyaalad iyo waxyaabo aan bannaaneyn ku jira waa wax ilaah dhaliilay, bal eeg aayadda 26aad ee suuratul fatxi.

Gunaanad:

 Isu soo wadaduuboo qormadan waxaan ka fahmi karnaa in risaalada uu xambaarsanaa nabi Muxammed NNKH ay tahay mid wadata  mucjiso cilmiyeed oo ilaa maanta meelo badan aan la gaarin in lagu ogaado qaabka sayniska casriga ah uu wax u dhigo, waxyaabaha qaarna ay si cad u muujisay mucjisada risaalada nabigeena NNKH, sida tan carada ama xanaaqa oo qaabka uu u xaliyay sunnaha muddo iminka laga joogo in kabadan 1400 sano aan horay loo arag. Inta caqliga leh dadyowga aan muslimka aheyne ay fahmi karaan in waxa uu waday ay ahaayeen waxyi ilaah.

Tixraaca qormada

1.      Kitaabka quraanka kariimka

2.      Fathul bari (Ibn Hajr Al-asqalani)

3.      (PDF) physiology of anger. Dr harry Mill. PhD. http://www.mentalhelp.net/poc/view_doc.php?type=doc&id=5805&cn=116

4.      Al-eajaz magazine. 33^th volume. Jumadal akhirah , 1430H

5.      Anger management tips. Mayo Clinic Hospital official website

DHAMAAD...

Sirta Nolosha 2: Fahamka xanaaqa

Qeybta 7aad:

i.                    Dariiqa nabiga NNKH ee daweynta Carada:-

Waxa uu ka koobanyahay 5 qaaciddo oo aan usoo koobi doono sida soo socota inshaa allaah:

1.      Aamus marka aad carooto:

Nabiga NNKH waxa uu ugu baaqay qofka careysani inuu amuso isla marka uu Carada dareemo.

C/llaahi Bin Cabbaas (rc) waxaa laga weriyay inuu nabigu NNKH yiri: [wax bara oo bishaareeya hana culeysina (arrimaha) haddii uu midkiin caroodana ha aamuso] Axmed ayaa ku weriyay musnadkiisa 1/329, saxiix aljaamic 693,4027, iyo Bukhaarina waxa uu ku weriyay al-adab almufrad 245

2.      Ilaah ka magangal sheydaanka:

Salmaan bin sird (rc) waxa uu yiri: laba nin ayaa nabiga agtiisa isku booday iyadoo midkood uu caynayo saaxiibkiis, careysanyahay oo wejigiisana uu guduutay, nabiga NNKH ayaa markaas yiri: [waxaan ogahay erey hadduu yiraahdo uu ka tagayo waxa uu dareemayo, haddii uu dhihi lahaa (أعوذ بالله من الشيطان الرجيم) ] waxaa weriyay Bukhaari (fatxulbaari 6/337) , iyo Muslim 2610

3.      Bedel Qaabka aad u taal:

Abuu darril_gifaari (rc) waxaa laga weriyay in nabiga NNKH uu yiri: [haddii midkiin caroodo isagoo taagan ha fariisto, haddii caradu ka tagto (waa sidi la rabay) haddii kale ha seexdo] waxaa weriyay abuu daawuud.

Caalimka weyn ee alcallaamaha alkhaddabi –allaha u naxariistee- waxa uu ku sheegay sharaxiisa sunan abuu daawuud: (qofku markuu taaganyahay waxa uu diyaar uyahay inuu dhaqaaq iyo wax qabasho sameeyo, qofka fadhiya wuu ka hooseeyaa taa, haddii uu jiifana suuragal uma ahan dhaqaaq iyo qabasho, waxaa laga yaabaa in nabiga NNKH markuu amrayay fadhiga iyo jiifka uu uga jeeday si qofku markuu taaganyahay ama fadhiyo  uunan ugu dhaqaaqin fal uu gadaal dambe ka shalaayo).

Waxaa Cilmiga caafimaadka xaqiijiyay in hormuunka Noradrenaline uu labalaab ilaa Seddex laab kordho marka uu qofku taaganyahay, hormuunka adrenaline isaga waxa uu kordhaa xaddi yar balse marka ay caro jirto xaddigiisa ayaa dhiigga ku bata, waxaa shaki la'aan ah in labada cunsur (Carada iyo istaagga) ay xaddiga labada hormuun sare uqaadayaan, taasoo saameyn xun ku reebta jirka qofka sida aan kor ku soo sheegnay.

4.      Weyso qaado:

Waxaa laga weriyay Cadiyah alsacdi (rc) in nabigu NNKH uu yiri: [caradu waxa ay ka timaadaa sheydaanka, sheydaankuna waxaa laga abuuray dab, dabkana waxaa lagu damiyaa biyo, ee haddii midkiin caroodo ha weyso qaato] waxaa weriyay Axmed 4/226 iyo Abuu daawuud 4784

Ibnu casaakir waxa uu soo saaray: [caradu waxa ay ka timaadaa sheydaanka, sheydaankuna waxaa laga abuuray dab, biyuhuna dabkey damiyaan, ee haddii midkiin caroodo ha meydho (ha qubeysto)].

In biyo qabow lagu qubeysto waa dardaaran Caafimaad oo ay bixiyaan dhaqaatiirta dareenwadka xilligan casriga ah si uu udejiyo habdhiska dareenwadka,  jirkana u qaboobo, weysaduna waxa ay ka dhigantahay mid yareyneysa saameynta Carada ee kulka jirka, dhididka iyo dareenka ciriiri ee Carada ka dhasha. Sidoo kale weysadu waxa ay muslimiinta uga dhigantahay dareen caabudid allaah SWT marka uu sameynayo.

Sidoo kale waxaa cilmiyan loo xaqiijiyay in maqaarka jirka ee kululaada Carada awgeed uu yaraado marka uu qofku weyso qaato. Weysada waxaa ku jira:

Meyridda Wejiga iyo gacmaha: waxaa ku jira dhaqidda xubnahan faa'iido weyn oo jirka ka tireysa dhididka, kana nadiifineysa maaddooyinka duxda ah oo ay soo saaraan qanjidhada maqaarka.

Meyridda cagaha: dhaqidda lugaha oo si fiican loo rugo waxa uu keenaa dareen deggenaan iyo xasiloooni, waayo cagaha waxa ay humaag-noqod uyihiin habdhisyada jirka aadanaha, taasoo ka dhigan in qofka weyseysanaya uu u daliigayo dhammaan habdhisyada jirkiisa mid mid isagoo si miyir leh udhaqaya cagihiisa.

5.      Dhabanka lagu qabto Dhulka:

Abuu Saciid alkhudri (rc) waxa uu weriyay in nabiga NNKH uu yiri: [caradu waa dhimbil ku jirta laabta bani aadamka, sow ma aragtaan sidey indhihiisa u casadaan dhabannadiisuna u bararaan, qofki arrintaa wax ka hela dhabankiisa Dhulka ha ku dhejiyo (Dhulka ha dhigo)] waxaa weriyay tirmidi, abuu daawuud iyo ibnu Xabbaan.

Xubnaha bani aadamka waxaa ugu sharaf badan wejiga, dhabankana waxa uu ka tirsanyahay xubintaas waxaana nala amray inaan dhigno Dhulka, si nafsadda qofka ay udareento dullinimo, waxaana ka tegaya  isla weynida ay ukeeneen sheydaanka iyo Carada.

Haddaba markaan si guud u eegno waxyaabaha uu na barayo nabigeena Muxammed NNKH oo ku aaddan sida loo maareeyo Carada, waxaa noo soo baxaya in dunida reer galbeed ee ku faana aqoonta aaney ilaa maanta fahmin, dhibaato badana kaga cabanaya Carada.

Waxaan jeclahay inaan soo qaato Tusaale aan isleeyahay waa tan ugu mudan oo ay reer galbeed kaga hadleen maareynta Carada, iyadoo dhammaan qoraalada aan arkay ee ka hadlaya Carada ay isku raacsanaayeen in maareynta caradu tahay wax aad uqallafsan oo marka ay dhibaato dhacdo kaddib la gaaro.

Mid ka mid ah isbitaallada ugu weyn uguna caansan mareykanka iyo caalamka Mayo Clinic Hospital ayaa boggiisa internetka waxa uu ku soo daabacay  juun 2007 arrin uu kaga hadlayay habka maareynta carada, isagoo soo bandhigay waano ka kooban 10 qodob,  oo iigula muuqatay  tan ugu dhow ee si macquul ah u xallineysay carada, waxaana jeclahay inaan ka soo qaato qaar ka mid ah waanooyinkaas, anigoo isku dayayo inaan mid kasta raaciyo xadiis micnahaas isku dhowyihiin inshaa allaah.

Waanada mayo clinic	Xadiiska nabiga NNKH
Tame your temper: caradaada rabbaayadey	[لا تغضب] ha caroon
Take a 'timeout'...counting to 10 before reacting: qaado waqti aamusnaan, tiri ilaa toban intaadan fal sameyn	[إذا غضب أحدكم فليسكت] midkiin hadduu caroodo ha aamuso
Get some Physical activity: sameey dhaqdhaqaaq jireed	]إذا غضب أحدكم وهو قائم فليجلس، فإن ذهب عنه الغضب وإلافليضطجع[ haddii midkiin caroodo isagoo taagan ha fariisto, haddii caradu ka tagto (waa sidi la rabay) haddii kale ha seexdo
Swim: dabaalo	[وإنما تطفئ النار بالماء،فإذا غضب أحدكم فليتوضأ…]: …dabkana waxaa lagu damiyaa biyo, ee haddii midkiin caroodo ha weyso qaato
Repeat a calming word or phrase to yourself, such as "Take it easy.":ku celceli erey ama oraah naftaada dejisa, sida ''fudeyd ka dhigo''	] إني لأعلم كلمة لوقالها لذهب عنه مايجد لوقال: أعوذ بالله من الشيطان الرجيم[ waxaan ogahay erey hadduu yiraahdo uu ka tagayo waxa uu dareemayo, haddii uu dhihi lahaa (أعوذ بالله من الشيطان الرجيم)
Think carefully before you say anything: si taxadar leh u fakir ka hor intaadan waxba oran	[و إنماالشديد الذي يملك نفسه عندالغضب…] ee kan adag waa qofka naftiisa celiya markuu caroodo

La soco Qeybta 8aad

Sirta Nolosha 2: Fahamka xanaaqa

Qeybta 6aad:

Haddaba xalka xanaaqa dhanka talooyinka diiniga ah waxaan u kala qaadeynaa laba qeyb oo waaweyn:-

i. Manhajka nabiga NNKH ee ka hortagga xanaaqa:-

La dagaalanka dhicidda Carada ee nabiga NNKH nabaray waxa ay ka koobantahay 7 tiir:

1.      Amar toos ah:         ( لا تغضب  )  oo ah ha caroon     

·         Saxaabiga la yiraahdo abu-dardaa' (rc) waxa uu yiri: waxaan dhahay rasuulki ilaahow itusi camal jannada igelinayo, waxa uu igu yiri: [ha caroon jannaad leedahaye] waxaa weriyay Bukhaari 6116

·         Tirmidi sheekha la yiraahdo waxa uu soo saaray xadiiska dusha ku qoran, ruwaayadiisa waxa ay aheyd: nin baa nabiga NNKH u yimid markaasuu ku yiri: ilaahey rasuulkiisow wax ibar hana igu badin si aan u qabto, waxa uu ku yiri: [ha caroon], wuu ku soo celceliyay ninki, nabigana waxa uu ku dhahayay [ha caroon]

2.      Xasuusin raali ahaanshada iyo jaceylka allaah:

Cabdillaahi ibnu cumar (rc) waxaa laga weriyay inuu yiri: rasuulka ilaah NNKH waxa uu yiri: [ma jirto wax la liqo oo ka ajir weyn caro uu qofka uqariyo alle dartiis] waxaa weriyay ibnu maajah iyo axmed, bukhaarina waxa uu ku weriyay kitaabkiisa al-adab

3.      Jecleysiin jannada:

Saxaabiga mucaad ibnu anas aljahni (rc) waxaa laga weriyay in nabiga NNKH uu yiri: [qofki qariyo caro isagoo awoodo inuu fuliyo allaah ayaa uyeera maalinta qiyaamaha khalqiga dhan hortiisa waxa uuna dooradsiiyaa xuural-ceynta kaddibna waxa uu u guuriyaa inti uu doono] (musnad axmed 1566, sunan abii daawuud 4147, tirmidi 2417, ibnu maajah 4176)

4.      Jecleysiin geesinimada:

·         Anas bin maalik (rc) waxaa laga weriyay inuu yiri: nabiga NNKH ayaa soo maray dad lagdamaya, markaasuu yiri: (waa maxay?), waxay yiraahdeen: hebel qof lama lagdamo illaa wuu ka adkaadaa, waxa uu yiri nabiga NNKH:[ma idin tusaa qof ka adag? Qof  qof la hadlay oo caradiisa qariyay wuu adkaaday, sheydaankiisa wuu ka adkaaday, sheydaanka saaxiibkiisna ka adkaaday] waxaa weriyay albazzaz, ibnu xajarna waxa uu ku sheegay sanad fiican, fatxulbaari 10/519

·         Abuu hureyra waxaa laga weriyay in nabiga NNKH uu yiri: [qofka adag ma ahan kan lagdanta badan, ee kan adag waa qofka naftiisa celiya markuu caroodo] waxaa weriyay Bukhaari 6114, iyo Axmed 2/236

Sidaa awgeed waxa uu nabiga NNKH nagu booriyay in nafta aan ka adkaano, awoodda runta ah ee qofkana ay ku jirto hadba sida uu u qariyo Carada iyo adkeysiga uu uleeyahay inuu caradiisa baabi'iyo.

5.      Cabsi gelin Carada ilaah:

·         Saxaabiga abuu mascuud albadri (rc) waxa uu yiri: waxaan garaacayay addoon aan lahaa, markaas ayaan gadaasheyda ka maqlay cod dhahaya (ogow abaa mascuudow), caro darteed codka ma fahmin, waxa uu yiri (saxaabiga) marki uu igu soo dhawaaday waaba rasuulki ilaah NNKH oo dhahaya: [ogow abaa mascuudow, ogow abaa mascuudow], waxa uu yiri (saxaabiga) ushi (karbaashki) aan ku garaacayay ayaan gacanta ka baxshay. Ruwaayad kale ayaa sheegeysa: gacanteyda ayuu karbaashki ka dhacay heybadda nabiga daraaddeed, waxa uu igu yiri: [ogow abaa mascuudow in ilaah kaaga awood badanyahay in ka badan sida aad uga awood badantahay wiilkan], waxa uu yiri abuu mascuud: waxaan ku dhahay; ilaahey rasuulkiisow addoon dambe ma garaacayo isaga dabadii weligey. Ruwaayad kale ayaa sheegeysa: waxaan ku dhahay rasuulki ilaahow alle dartii ayaan u xureeyay, markaasuu nabigu NNKH yiri: [haddii aadan sidaa sameyn laheyn naar ayaa ku gubi laheyd ama ku taaban laheyd] waxaa weriyay muslim.

·         Waxaa mamnuuc ah in garsooraha maxkamadda fadhiyaa wax xukmiyo isagoo careysan. C/raxmaan bin abii bakrah waxa uu yiri: aabahey (waa saxaabigi weynaa ee Abii Bakrah) ayaa uqoray warqad Cubeydillaah bin Abii Bakrah oo qaali ka ahaa Sajistaan: laba qof ha xukmin adigoo careysan, waxaan rasuulka ilaah NNKH ka maqlay:[ qofi yuunan u gar qaadin laba qof isagoo careysan] waxaa weriyay muslim

 6.      Ku dayashada tusaalaheena:

Waxaan halkan kaga hadli doonaa inshaa allaah qaar ka mid ah tilmaamihi iyo dhaqanki nabiga NNKH ay ku arkeen asaxaabta, waxaana ka mid ah:

Anas bin maalik waxaa laga weriyay inuu yiri: waxaan la socday rasuulka NNKH isagoo xiran go' najraani ah oo adag, dabadeedna waxaa la kulmay nin reer baadiye ah, ninki waxa uu ku soo jiiday nabiga NNKH go'iisa si daran, kaddib waxaan eegay qoorta nabiga NNKH waxaan arkay calaamadihi go'a uu ku reebay, dabadeed ayaa ninkii yiri: muxammedow ilaahey maalkiisa agtaada yaal wax iga sii, nabiga NNKH wuu eegay markaasuu qoslay, dabadeedne in wax la siiyo ayuu faray. Waxaa isku raacay bukhaari iyo muslim (fatxulbaari 10/375)

7.      Qofka sooman oo laga reebay inuu caroodo:

Abuu hureyra waxaa laga weriyay in rasuulka NNKH uu yiri: [qofkiin maalinta uu soomanyahay yuunan laqwin, qeylin, haddii qof caayo ama la dagaalamo ha yiraahdo waan soomanahay] waxaa isku raacay bukhaari iyo muslim.

Haddaba waxaan jecleystay inaan in yar ka hadlo mucjisada uu xambaarsanyahay xadiiskan, iyo sida Cilmiga sayniska uu maanta uga hadlayo qofka sooman inuu Carada iska dhowro.

Cilmiga sayniska waxa uu maanta waxbadan ka hadlayaa arrimo uu nabigeenu NNKH noo sheegay 1400 sano ka hor.

Qofka sooman gelinka dambe ee maalinta waxa uu aad ugu nugulyahay waxyaabaha keena Carada, xilligaas oo jirka sokorta ku yaraato, sayniska waxa uu soo ogaaday in haddii caro ku timaado qofka sooman ay kordheyso soo saaridda hormuunka adrenaline ee dhiigga soo raacaya xaddi ka badan 20 ilaa 30 jibbaar heerka caadiga ah, waqtiga ay carada qofka mareyso heer sare, arrintan haddii ay dhacdo gelinka hore xilliga cuntada la shiidayo lana nuugayo nafaqada waxaa isku dhex yaacaya habka dheefshiidka iyo nuugistiisa, waxaa sii dheer isku dhexyaaca guud ee habdhiska kala duwan ee jirka, taa waxaa ugu wacan hormuunka adrenaline waxa uu u howlgalaa inuu dabciyo murqaha sulubka ah (smooth muscles) ee habdhiska dheefshiidka, waxa uuna yareeyaa isu uruurka iyo dhaqaaqa xameetiga[[1]], wuxuuna ciriiriyaa xididada dhiigga ee jirka dhinacyadiisa ku yaala isla markaana waasiciya kuwa wadnaha ee loo yaqaan coronary arteries. Haddii dagaalka ama caradu dhacdo bartamaha maalinta ama gelinka dambe kaddib xilliga uu dhammaado nuugidda dheefta ama nafaqada waxaa furfurmaya wixi ka haray keydka glycogen ka ee beerka ku jira, sidoo kale waxaa furfurmaya borotiinka jirka oo noqonaya amino acids, iyo inay gubato fatty acids. Tani oo dhan waxa uu udhacayaa si sare loogu qaado heerka glucose ka ee dhiigga, dabadeedne uu gubto si uu jirka usiiyo tamarta ku fuilan ee uu ku wajihi lahaa dagaalka, sidaa awgeed waxaa si aan kala sooc laheyn loo isticmaalayaa tamarta jirka, qaar ka mid ah glucose ka waxa ay raacayaan kaadida haddii uu ka bato xaddiga dabiiciga ah. Intaa dabadeed jirku waxa uu weynayaa tamar aad muhiim u ah si macno darro ah, jirkuna waxa uu ku qasbanaanayaa inuu tamar ahaan u adeegsado fatty acids ka oo marka ay gubato uu ka dhalanayo waxa loo yaqaan ketone bodies oo waxyeello ugeysta dhiigga.

Sidoo kale adrenaline ka xad dhaafka ah waxa uu dhiigga ku sameynayaa:

a.       In xaddi fara badan oo biyo ah uu jirka kaga baxo kaadida badan

b.      Waxa uu keeni karaa wadnaha oo qofka laga qabto ama dhimasho kedis ah (mowtul faja) dadka qaar jir ahaan u nugul; taa oo ay sababto dhiigga cadaadiskiisa oo kor ukaca (dhiig kar) iyo sare ukaca baahida uu wadnaha uqabo oksajiinka xawaarahiisa sareeya awgiis.

c.       Dadka dhiig karka qaba iyo kuwa xididada dhiigga ay xirtay xeyr waxaa ku dhaci kara dhiigga maskaxda ku furma.

d.      Waxaa sare ukacaya sameysanka kolistaroolka oo ka dhasha dufanka loo yaqaan low density lipoproteins (LDL)

Haddaba waxaan ka fahmeynaa talooyinka nabigeena Muxammed NNKH inay yihiin kuwa ilaah nagu badbaadinayo kuna saleysan cilmi uu ilaah ogyahay waxa inoo dan ah.

Nabigeena  Muxammed NNKH waxa uu na baray barnaamij dhammeystiran oo aan ku maareyno Carada, ka sokow 7di qaacido ee aan horay usheegnay ee ka hor dhicidda Carada waxaa jira Nidaam kale oo lagu daweynayo haddii ay dhacdo.

La soco qeybta 7aad

---

[ [1]] xameetiga waxaa ku jira dareere ka yimaada beerka oo midab cagaaran leh, waxaana dareerahaas la soo daayaa marka uu qofka cuno cunto, gaar ahaan tan dufanka leh, dabadeed dareerahaas waxa uu fududeeyaa in si fudud loo shiido dufanka.