ABABIYE

BARBAARINTA TOGAN

Talooyin texane todobaadle ah oo la xariira barbaarinta carruurta:

Qeybta 11aad:

SOO EBYIDDA KHARRIBAADDA

 Kharbudaadda carruurtu ku kacdo inaan soo afmeerno waa hab istiraatiiji u ah barbaarintooda, waxeyse ubaahantahay tallaabooyin muhiim ah oo lagu tiriyo xirfadaha barbaarineed kuwa ugu waxtarka badan marka loo eego waalidiinta iyo barbaariyaasha kale. Muhiimmaddeeda waxay aad umuuqan ogtahay sanadaha hore ee carruurta la barbaarinayo maadaama ay da’daasi ku badantahay wax kharribiddda.

Sideen u bilawnaa istiraatiijiyadda?

Inta badan waalidiintu waxa ay dhibbanayaal unoqdaan carruurtooda oo ku cayaara alaabo muhiim ah, waalidkuna waxaa suuragal ah inuu isticmaalo habab ciqaabeed aan waxtar noqon ama dhib ugeysta carruurta, si uu ujoojiyo kharribaadda, sida: qeylada, ciqaabta ama garaacista iwm. Waxa ugu horreeya waa inaynu diiradda saarno dhaqankan soo ebyiddiisa, inagoo ku fakareyna in dhaqankani ilmuhu uu ku cabbirayo baahi uu qabo oo uu doonayo inaan ka haqabtirno, sida inuu rabo inaan dhageysano iwm, si taa aan u sameyno waxaan raaceynaa tallaabooyinka soo socda.

1.    Ha xukmin: ilmahaaga wax kharribaya xukun haku ridin, xasuusnaw adiga garsoore ma tihid ee barbaariye ayaad tahay.

2.    Diiradda ha saarin dhaqanka kharbudaadda ah: inaad xoogga saartid dhaqanka noocaas ah waxa ay ku dhaafineysaa jaaniska aad ku caawin laheyd inankaaga, dawone ugu heli laheyd kharbudaadda uu sameynayo.

3.    Diiradda saar inaad fahamtid sababta: isweydii muxuu wax ugu dheelayaa? Goorma ayuu wax ku dheelaa? Waa maxay waxyaabaha ku dhiirigeliya inuu ku kaco habdhaqankan?

4.    Hab-dhaqan kasta waxaa ka dambeeya niyad fiican: raadi niyadda fiican ee dhaqankaas kharribaadda ah ku dhex jirta si aan usoo saarno dareenka togan ee ka dambeeya, waxaa suuragal ah inuu noqdo wax curin, hal-abuur, ciriiri ay naftiisu dareemeyso, ama hibo uu leeyahay ilmuhuna rabo inuu kobciyo.

Soo ebyidda kharbudaadda waxaa loo maraa habab kale oo fara badan, waxaana ka mid ah, dejinta xeerka guriga. Waa istiraatiijiyad muhiim u ah sameynta qodobbo wax xaddidi kara oo ay waalidku kula dhaqmaan carruurta, islamarkaana habdhaqankooda wax kaga beddeli kara.

La Soco Qeybta 12aad

ABABIYE

BARBAARINTA TOGAN

Talooyin texane todobaadle ah oo la xariira barbaarinta carruurta:

Qeybta 10aad:

SIDEEN U ABAALMARINNAA?

7.    In jirkaagu taabto:

Abaalmarin uga dhig dhaqanka wanaagsan adigoo jirkaaga iyo jirkiisa isku dhejinaya weliba qaab muujinaya raali ahaansho iyo dareen togan, sida; inaad si dareen leh utaabatid, dhunkatid, hab siisid, xambaartid, la cayaartid iwm, hab u qalma ilmaha da’diisa.

8.    Sii wax uu jecelyahay:

Ha halmaamin inaad abaalmarinta dhaqanka wanaagsan aad ka dhigtid hadiiyad, hana ka dhigin haddiyaddaas mid asaas u ah abaal marintaada oo markasta aad siisid, haddiyaddu waxa ay liiskeena kaga jirta kaalmaha dambe, mana fiicna in wax kasta oo wanaagsan abaalmarintiisu noqoto haddiyad ama wax maaddi ah oo uu jecelyahay. Carruurta in lagu abaalmariyo dhaqan wanagsan oo ay sameeyeen lana siiyo shey qiime agtiisa ka leh waa qeyb kale oo hab barbaarinteenna ka mid ah.

9.    Doorasho sii:

Waxaa suuragal ah in ilmuhu jecelyahay waxyaabo fara badan, waxaad siisaa xurriyad uu ku xulan karo haddiyada aad siineysid, tani waxa ay siineysaa kalsooni dhieeri ah oo uu naftiisa ku qabo islamarkaana xoojineysa hab-dhaqanka togan ee ilmuhu sameynayo.

Qeybtan dambe ee qormadeena waxaan rabaa inaan ku soo gudbiyo laba tusaale oo ku saabsan marka ay waalidka dhaliishiisu wax dhiseyso iyo marka ay wax dumineyso.

Tusaalaha 1aad:

Waxaa jirtay gabadh yar oo Arwa magaceedu ahaa, waa 7 sano jir la nool hooyadeed iyo aabaheed, waxaa loo soo fariistay quraac, miiski lagu quraacanayay ayey jug siisay si aan ku talogal aheyn, waxaa ku dul daatay miiska galaas caano ku jireen. Durbadiiba waxaa qeylo dhagaha ugu shubtay hooyadeed kuna tiri: waxaan aaminsanahay in da’daadu gaartay xilligi aad kala baran laheyd sida koobka loo qabto! Imisa jeer baan kuu sheegay inaad si taxaddar leh wax u sameysid? Balse sida caadada ah waxba ma fahmeysid, warne lagaaga noog.

Aabaheed oo caro awgeed indhuhu casaadeen baa sii raacsaday: taas kama suuroobeyso weligeed, waayo waa maangaab, weligeedne sidaa bay ahaan doontaa.

Inanti yareyd ee Arwa maxey galabsatay oo intaasoo weerar ah loogu soo qaaday? Koob caano ah oo ku dul daatay miiski cuntada… eedeyn, dhaliil iyo jeesjees, dhaqankan waxa uu inantaa qalbigeeda ku reebaya raad aan qurxooneyn, laga yaabee inuu sanado badan sii jiro, tiiyoo ay usii dheertahay inuu geliyo kalsooni darro nolosheeda dambe saameysa.

Tusaalaha 2aad:

Waa inan 8 jir ah oo lagu magacaabo C/laahi, waxa uu la quraacanayay hooyadiis iyo aabihiis, waxa uu daadshay koob caano ah oo hooyadiis ugu talogashay inuu cabo, durbadiiba aabihiis baa ku yiri: inankeygiyow koobka toosi si inta hartay aad u daba qabtid “caano daatay hambadoodaa la qabtaa’’. Hooyadiis baa iyadane uraacisay: inankeygiyow dhaqso bood oo wax lagu nadiifiyo miiska inoo keen. Iyadane intay istaagtay bay keentay isbuunyo iyo biyo waxa ayna udhiibtay inankeeda, kuna tiri: inankeygiyow isbuunyada ku masax caanaha halka ay ku daateen.

C/laahi waxa uu eegay labadiisa waalid si kalgaceyl ku jiro, waxa uuna dareensiiyay inuu ka xunyahay sida uu waxyeelay, mar dambane inaaney dhici doonin sidan oo kale.

Inankan C/laahi waxa uu kaga gudbay mowqifkan culus dareen ku beeray inuu mustaqbalka digtoonaanayo, khaladkane uu ka faa’iideystay, abaalne uu uga hayo labadiisa waalid oo si kal iyo lab ah ugacan qabtay.

Labadaas tusaale markaan isbarbardhigno waxaa noo muuqaneysa kala duwanaashaha qaabka waalidiinta ay uga falceliyeen khaladaadka carruurtooda oo da’ ahaan iyo falkaba is beegan.

Barbaarinta jaheysan ee carruurta waxa ay marwalba xoogga saartaa in dhaliisha lagu jeediyo falka aan habbooneyn ee carruurta ka dhacay ee ma ahan in shakhsiyadda carruurta wax taabanayo laga dhigo.

La Soco Qeybta 11aad

ABABIYE

BARBAARINTA TOGAN

Talooyin texane todobaadle ah oo la xariira barbaarinta carruurta:

Qeybta 9aad:

SIDEEN U ABAALMARINNAA?

1.    La falgal adigoo adeegsanaya sidan:

o   Adigoo dhoolacaddeynaya tilmaan ka bixi waxa uu qabanayo, tusaale: Qolkaaga si heer sare ah ayaad u hagaajisay

o   Faallo togan ka bixi xaaladda inankaaga ama muuqaalkiisa; tusaale: waxaad tahay inan nadiif ah, labiskaaguna wuu kugu habboonyahay.

o   Cod la maqlayo oo waadax ah ku muuji xaaladda inankaaga; tusaale: waan kuu jeedaa waad ku raaxeysaneysaa waxbarashadaada; waxaan dareemayaa inaad diiradda saareysid leyliga laguu soo diray; waan ku arkaa waxaad tahay inan adkeysi badan oo xoog leh.

2.    Ammaan:

   Usheeg inaad la dhacsantahay hab dhaqankiisa kuna faraxsantahay:

• Maashaa Allaah, shaqo wacan ayaad heysaa, adiga waxaad tahay inan aad u wacan.
• Aad baan ugu raaxeysanayaa inaan ku arko adigoo howl waxtar leh qabanaya.
• Waa shaqo fiican oo in leysku xushmeeyo mudan, waxaan la dhacsanahay howlkarnimadaada.

3.    Dhoolacaddeey:

Inankaaga umuuji dhoolacaddeyn, iskuna day in indhahaagu la xariiraan indhihiisa, waa kulan dhoolacaddeyntu ay ka hadleyso sida aad ugu qaddarineysid dhaqankiisa. Isku day in dhoolacaddeyntu ka soo go’do laabtaada, kana tarjumeyso dareenkaaga iyo riyaaqiddaada, waayo dhoolacaddeynta iska dhig-dhigidda ahi si fudud ayey carruurtu ku gartaan.

4.    Dhaqannadiisa qaar kamid ah soo koobiyey:

Inankaaga waxyaabaha uu sameeyo qaar soo koobiyey, sida inaad dhaajisid ama ka daba dhahdid hadallada qaar, ama haddii waxa uu ku cayaarayo cod sameynayaan inaad codkaas dhaajisid. Dhaajintaas waxa ay falgal weyn usameyneysaa adiga iyo inankaaga.

5.    La cayaar:

Waxa uu noqon karaa mid ka mid ah hababka ugu fiican ee aad ku muujin kartid abaalmarinta dhaqanka wanaagsan, ka soo dhexbax xeyndaabki waanada iyo xukunnada aad ku rideysay.

La cayaarista ubadka waxa ay ka tarjameysaa inaad ilmahaaga si dhab ah ula joogtid, tani waxa ay furfureysaa ilmaha yar, wuuna dareemayaa inaad la dhacsantahay dhaqanki uu sameeyay, taasoo kalsooni siineysa iyo inuu yeesho qiimi uu halbeeg uga dhigto dhaqannada togan.

Carruurta oo lala cayaaro, bannaanka loo wado, lala saaxiibo waxa ay wax weyn ka tartaa hababka barbaarinta wanaagsan ee aan colaadda iyo isqabqansiga laheyn.

6.    Ka gudub fudfudeydka inankaaga:

Carruurtu aad bay u fududyihiin waxa ayna ku kacaan falal la xariira da’dooda. Inaad abaalmarisid dhaqanka wanaagsan ee uu sameeyo waxa ay ka dhigantahay inaad indhahane ka laabato fudfudeedka iyo xasildarrida carruurnimadu keento, islamarkaana aadan diiradda saarin. 

Dhaqannada fudfudeedka carruurnimada la xariira oo aad indhaha ka laabato kama dhigna inaad aqbalsantahay, balse waxa uu ka dhiganyahay in faragelinta aad ku sameyneysid noqoto mid togan oo wax dhisaysa, sida inaad madaxa uruxdid adigoo tusaya inaadan ku qanacsaneyn falkaas, adigoo faallo bixin ama xukun ridin.

La soco Qeybta 10aad

ABABIYE

BARBAARINTA TOGAN

Talooyin texane todobaadle ah oo la xariira barbaarinta carruurta:

Qeybta 8aad:

ABAAL MARI HABDHAQANKA TOGAN

Waa beddel fiican oo hab ciqaabeedka lagaga gudbi karo, waxa ay dhiseysaa shakhsiyadda togan ee uu ababiye kastaa ku han weynyahay, waa dhowr tallaabo oo fal ahaan isu dhammeystiraya, waxaadna ku adeegsan kartaa noloshaada qoyseed ama xaaladaha caadiga. Waxa ay lama huraan noqoneysaa xaaladaha degdegga ah ee ay dhacaan dhibaatooyinka dhexmara ubadka iyo waalidiinta, si gaar ah marka ilmuhu la soo baxaan habdhaqan welwel ku keenaya waalidka ama dhaqan ahaan iyo diin ahaanba aan habbooneyn.

Waa tallaabo waxtar weyn leh si loo yareeyo xasaradaha ka aloosmaya waalidiinta iyo ubadkooga, waxaana ku soo dhaqmay ababiyaashii waa weynaa oo uu ugu horreeyo Nabigeena Muxammad NNKH, oo aan waxbadan aragnay isagoo yar iyo weyn wanaagga ku abaal marin jiray, jannada ugu bishaareeyay asxbtiisa qaar, qaar magacyo ama naaneysyo fiican u bixiyay, qaarkooda ammaanay, udhoolacaddeeyay, qaarkood wax siiyay, iwm.

Tallaabadan waxa ay ubaahantahay inaad maskaxdaada ka tirtid dhaqan laga yaabay inuu ku duqoobay oo xasaasiyad ka qaba habdhaqanka carruurta ee aan habbooneyn, isla markaana wax iska caadi ah u aragta habdhaqanka wanaagsan ama togan ee ubadkeenu la yimaadaa. Tallaabadan waxa ay na bareysaa inaan habdhaqanka wanaagsan ku abaalmarino ubadka, billawga hore aad bay waalidiinta qaar ugu adkaataa, waayo nolosha maalinlaha ah ee mujtamaceena waxa ay ku socotaa mid ka duwan tan aan ka hadleyno, oo ah dhaqanka aan fiicneyn in leysku ciqaabo, kan wanaagsane aan leysku abaalmarin.

Istiraatiijiyaddan waxa ay leedahay awood ballaaran oo ay ku dhiseyso shakhsiyadda ubadka soo koraya, weliba heer aaney maleysan Karin barbaariyaashu, haddii ay raacaan siyaasadda ah; inaan xoogga la saarin habdhaqanka ilmaha yar ee la socda da’dooda, balse dadka waaweyn aaney aqbali Karin - sida; or orodka, inay wax ku falaadaan si ay u ogaadaan waxa uu ka sameysanyahay, inay sahmiyaan deegaanka ku xeeran iwm - oo ay muujiyaan saamaxaad dhaqannadaas la xariira, isla markaana ay raacaan istiraajiyaddan (Abaal mari dhaqanka togan), waxa ay gaarayaan natiijo weyn oo khuseysa filashada iyo himilada uu ka leeyahay shakhsiyadda ilmahooda.

Waxaa jira laba qaab oo loo abaalmariyo habdhaqanka togan, labada qaabne waxa ay lama huraan uyihiin carruurta, waalidkane waa inuu adeegsado hadba sidi loogu baahdo, waxa ayna kala yihiin:

    1.    Ammaan gaar ah: waa hab abaalmarin oo gooni ah, waxaa la adeegsanayaa inta uu ilmaha yar sameynayo falka togan, sida inaan dhahno; maashaa allaah, sheekadan aad qortay aad bay uqurux badantahay; adiga aad baad u caqli badantahay. Ama “Maashaa allaah, cayaartan aad sameysay way qurux badantahay; adiga waxaad tahay inan wax curiska ku fiican”.

    2.    Dareenka gaarka ah: habkan kuma xirna howl gaar ah oo uu ilmuhu qabanayay, balse waa nooc ka mid ah dareenka isku xira waalidka iyo ilmaha yar. Dareenka togan waxa uu Alle u abuuray in la soo muujiyo ee ma ahan in la qarsado. 

      Habkan waxa uu ka mid yahay abaalmarinnada carruurta loo sameeyo, adigoo adeegsanaya ereyo sida: inankeygiyow aad baan kuu jeclahay, waxaad tahay inan caqli badan. Ilmaha yar baahi badan buu uqabaa inuu in badan maqlo ereyadaas oo kale oo ay ka muuqato darenka waalidnimo ee togan.

Inaad cabbirtid dareenkaaga togan isla markaana aad abaalmarisid hab dhaqanka wanaagsan ee carrurta, waxa ay kaa dhigeysaa inaad keydsatid tamar badan oo kaaga lumi laheyd jawaabta aad ka bixineysid dhaqannada la dhibsado ee carruurta, sida qeylada iyo carada badan, kuwaas oo aanan keeneyn faa’iido barbaarineed oo la taaban karo. Islamarka uu ilmuhu sameeyo dhaqan wanaagsan ama togan sameey abaalmarin khuseyso dhaqan wanaggaas, wixi uu wanaajiyo xoogga saar, xataa haddii uu joojiyo dhaqan xumi uu sameyn jiray waa inaad ku abaalmarisid joojintaas, waayo inuu dhaqan xun joojiyo waa fal togan oo leysku abaalmariyo, ku muuji oraah, tusaale: ugu dambeynti oohinti waad joojisay waadne dhoolacaddeysay, maashaa allaah, iwm.

Dhaqanka aan fiicneyn ee uu inankaagu joojiyay inaad ku abaalmariso wax lala yaabo oo ka badbadis ah miyaad uqaadatay? Maya waa iga dhab, waa inaad ku abaal marisaa, sidaas ayey diinteenu na tusineysaa. 

Waxaan ku soo xasuusinayaa xadiisulqudsigan qiimaha badan ee uu warinayo C/laahi Ibnu Cabbaas RC, kuna qoran saxiixeynka.

Ibnu Cabbaas waxa uu nabiga NNKH ka weriyay, in Rabbi SWT uu yiri: “Ilaahey waxa uu qoray xasanaadka iyo xumaanta wuuna kala caddeeyay, qofki damca wanaag oo aan sameynin waxa uu Alle uqoraa xasanad buuxda, haddiise uu damco oo uu sameeyo waxa uu uqoraa Alle agtiisa toban xasanaad ilaa todobo boqol laab ilaa ka sii badan, haddii uu damco xummaan balse uusan sameynin waxa uu Alle uqoraa xasanad buuxda, haddiise uu damco xummaan islamarkaana sameeyo waxa uu Alle uqoraa hal xummaan (dambi)”.

Sida nooga muuqata xadiiskaas, alle waxa uu abaalmarin nagu siinayaa xummaan aan haweysanay balse aan ka joogsannay, waa dhaqan aad u qiime badan inaan abaalmarinno carruurteena marka ay ka joogsadaan wax khaldan oo ay ku kici jireen.

La soco Qeybta 9aad