Gudniinka gabdhaha

Qeybta 3aad…
Waxaa diyaariyay:
Dr C/qaadir C/llaahi Cumar (Dr Insi)
University of Science and Technology (UST)
Sana'a --- Republic of Yemen.
e-mail: dr_insi@hotmail.com

Waxyeellada gudniinka gabdhaha
Caafimaadka:-
Da'da badanaa ay sameeyaan waa inta udhexeysa 4 ilaa 8 sano, balse waxa uu dhici karaa da' kasta laga billaabo ilmanimada ilaa qaan gaarka. Habka loo maro falkaas waxa uu keeni karaa waxyeello deg deg ah sida:-
o Xanuun daran
o Shook
o Dhimasho
o Dhiig bax xad dhaaf ah
o Teetano
o Kaadida oo ku xiranta
o Nabarro ka soo baxa xubnaha taranka
o Caabuq ama infekshan ka dhasha qalabka oo aan la jeermis dilin
Waxyeellada kale ee waqtiga dheer soconaya waxaa ka mid ah:
1. Infekshannada ku dhaca hab dhiska kaadida iyo taranka: waxaana keena xirmidda waddadi ay mari lahaayeen kaadida iyo dhiigga caada
2. Madhaleysnimo
3. Boog hoosaad ka soo baxda maqaarka: gaar ahaan gudniinka ku lug yeesha kintirka. Boogahaas waxa ay keeni karaan caabuq u baahda fara gelin caafimaad.
4. Marka ugu horreysa ee ay galmo sameyso gabadha waxaa soo waajahaya xanuun aad u badan, taasoo qasab ka dhigeysa in la furo bushimaha waa weyn. Mararka qaar waxaa dhacda in ragga ay nolosha la wadaagayaan ay middi soo qaataan isla markaana furaan, taas oo keeni karta dhibaato badan.
5. Gabadha la mariyay gudniinka fircooniga ah waxaa dhacda in ay dhibsato galmada hammiga jinsiga oo yaraada awgii.
6. Dhalmada oo ku adkaata: maadaama xubnihi ay ilmuhu soo mari lahaayeen qaarkood lagu gummaaday gudniinka, waxaa dhacda iney dhib weyn kala kulanto foosha iyo ilamaha soo bixiddooda, weliba si aad ah loo jar jaro jirkeeda.
Bishi juun 2006 daraasad ay sameysay WHO waxa ay shaki ka muujisay badbaadada jaridda xubnaha taranka nooc kasta oo ay ahaato. [5] Daraasaddan oo lagu sameeyay 28,393 dumar ah oo jooga qolalka dhalmada 28 xarun umulin oo ku yaala dalalka Burkiina faaso, Gaana, Kenya, Sinigaal iyo Suudaan. Waxaa la adeegsanayay nooca daraasadeed ee loo yaqaan cohort. Tiro badan oo hooyooyinkaas ka mid ah waxa ay soo mareen FGM. Sida ku cad cabbirka (criteria) WHO, dhammaan qeybaha kala duwan ee gudniinka gabdhaha waxa ay leeyihiin halis sii kordheysa oo ah dhimashada ilmaha dhalanaya (15% Nooca 1aad, 32% Nooca 2aad, and 55% Nooca 3aad). Hooyooyinka lagu sameeyay Nooca 3aad ee gudniinka 30% waxa ay halis u yihiin in lagu sameeyo qalliin si carruurta looga soo saaro, isla markaana uu kordhaayo 70% inuu la soo gudboonaado dhiig bax kaddib dhalmada marka loo eego dumarka aan lagu sameynin gudniinka. Qiyaaso kale oo aan rasmi aheyn ayaa sheegaya in kunkiiba 10 ilaa 20 carruurta dhalaneysa ee afrika ay dhintaan xilliga foosha sababo la xariira gudniinka hooyada.
HIV: waxaa jira ilaa xad cilmi baaris yar oo laga sameeyay saameynta ay jaridda xubinta taranka dumarka ku leedahay faafidda jeermis dhaliyaha keena Aydhiska loona yaqaan HIV.[13] Daraasadaha qaar ayaa sheegaya inay jirto halis sii kordheysa oo jeermis dhaliyaha HIV uu ku hayo dumarka lagu sameeyay gudniinka. [14]
Saameynta galmada: saameynta uu gudniinka ku yeesho waaya aragnimada dhanka galmada ee dumarka waa mid kala duwan. Gudniinka Meesha kama saaro dhammaan dareenka, balse waxa uu hoos u dhigaa suuragalnimada inay dhacdo waxa loo yaqaan ''ruxanka galmada" ama (biyo bax). Dareenka ka dhasha galmada waa fal aad u adag oo ay ku lug leeyihiin shabakad weyn oo dareenwad ah oo ku yaala gudaha iyo hareeraha Cambarka, faruuryaha waaweyn iyo kuwa yar yar, afka ilma galeenka, ilma galeenka iyo Kintirka, taa waxaa sii dheer falgal nafsiyadeed iyo fikirka oo dowr weyn ka qaato. [15][16]

Saameynta nafsadda: laxawga ka dhasha gudniinka waxa uu gabadha ku reebaa xasuus naxdin leh, waana mid waqti dheer socota, soona noq noqota, waxayna ka dhalataa jeexista iyo tolista joogtada ah mar kasta oo ay ummusho.

Waa maxay qiilka ay heystaan dadka u ololeeya gudniinka gabdhaha?
Marka laga soo tago inay diin ku saleeyaan waxaa dad badani ku sheegaan caado fiican oo gabadha u horseedeyso inay noqoto gabadh Deggen oo asluub leh, haddii aan la gudinna ay gabadhu fud fudeyd badnaaneyso, ugu damebyntina ay ceeb u keeni karto reerkeeda, waayo ayey leeyihiin cadka aan laga jarin ayaa sabab u ah. Sidoo kale waxyaabaha ay ku saleeyaan waxaa ka mid ah in gudniinka uu ilaalinayo gabadhnimadeeda.
Waxyaabaha cajiibka ah ee lagu qoslo marka lasoo Hadal qaado waxaa ka mid ah, in dadka qaar aaminsanyihiin haddii aan la jarin Kintirka gabadha uu dheeraanayo ilaa xad uu ka soo baxo booska uu ku yaal. Khabiirka lagu magacaabo Hanny Lightfoot-Klein, oo sanado badan ku qaatay dalalka Kenya, Masar iyo Suudaan ayaa sheegay in ''Suudaan laga aaminsanyahay haddii aan la jarin kintirka uu korayo dherer la eg qoorta boola boolada ilaa uu ka soo raaracsado ama ka soo lusho lugaha dhexdooda, isagoo u tartamaya xubinta ragga (guska). [17]
Dhammaan waxyaabaha ay soo daliishadaan ma ahan wax sal kutaagan, waxa ayna ubadanyihiin caadatul qoom ama dhaqan ahaan, waana mid loo baahanyahay in bulshada laga dabar gooyo maadaama dhib mooyee aan dani ugu jirin gabdhaha dhibbanayaasha ah.
La soco Qeybta 4aad iyo usbuuca dambe inshaa allaah