HADDEY DAWO BUKOOTO MAXAA LAGU DABIIBAA?

 Waxaa jira sheeko carbeed aad u cajiib badan, waxaa la sheegay in nin reer baadiye carbeed ah uu guursaday gabar ay isku reer yihiin oo qurux, edeb iyo diinba Alle u dhammeeyay, sanad markuu ka soo wareegay guurkiisi ayaa muran waxa uu la galay mid kamid ah ilma adeertiis, dagaal iyo gacan ka hadal bay isku rogtay, ugu dambeyne wuu dilay. Ninki reer baadiyaha ahaa waxa uu xaaskiisi kala hayaamay tuuladi ay deggenaayeen sida dhaqanka reeruhu ahaayeen, waxa uuna ugalay degaan ay qabiil kale deggenyihiin oo uu magangelyo udoontay.

Ninkan odayga ah ee magangelyada soo doontay waxa uu aad ula fariisan jiray sheekhi (Kaaba qabiil) degaanka, waqti fiican oo caweys ah ayuu kala qeyb qaataa sida odayaasha qabiilkaas sameeyaan si ay u falaanqeeyaan arrimo kala duwan.

Maalin maalmaha ka mid ah ayaa sheekhi (Kaaba qabiilki) waxa uu soo hor maray gurigi uu deggenaa ninki magangelyada la siiyay, dabadeed waxa uu sheedda ka arkay xaaski ninka, quruxdeedi baa madax martay, oo miirkiisi doorrisay, waxaana ku soo dhacay fikrado sheydaan oo ah inuu ninka ka fogeeyo gurigiisa si uu xaaska ula keli noqdo oo uu dantiisa ka dhammeysto.

Sheekhi (Kaaba qabiilki) waxa uu ku soo laabtay golihiisi oo sida caadadu aheyd raggii oo idil buuxaan, ninki magangelyada la siiyayne uu ku jiro, dabadeed waxa uu yiri: waxaan soo ogaaday in degaan hebel uu gugii ka curtay, waxaan rabaa inaan afar rag ah u diro si ay usahmiyaan una soo hubsadaan gu’aas curtay. Waxa uuna doortay afar rag ah oo uu ku jiro ninki gabadha quruxda badneyd qabay.

Afarti nin iyagoo laab fayow ayey dhaqaajiyeen, halka ay u baqooleene waxa ay fardooleydu u socdaan seddex maalin. Marki uu gabbalku dhacay oo habeenki dam yiri buu sheekhi (Kaaba qabiilki) is diyaariyay, waxa uu yara sugay inta uumiyuhu seexanayo, dabadeed waxa uu soo aaday gurigi deriska la ahaa oo ay joogto xaaski oo qura oo weliba huruda, inta aanu gudaha soo gelin ayuu lugta ku dhuftay tiir guriga darbigiisa ku yiil, kaddib shanqar xooggan baa ka dhalatay oo ay gabadhi hurdada kaga soo toostay iyadoo argagaxsan, markaa bay ku qeylisay: waa qofma?

Sheekhi (Kaaba qabiilki): waa hebel, oda dhaqameedki carbeed ee aad magangelyada usoo doonateen.

Gabadhi: waad salaamantahay! Nabadoone maxaad waqtigan dooneysaa?

Sheekhi (Kaaba qabiilki): waxaan la yaabay quruxdaada markaan ku arkay, maankeygi baad qaadatay oo qalbigeygi baad la ambatay, waxaana rabaa xiriirkaaga iyo agtaada inaan ka soo dhawaado!

Gabadhi: waxba kama qabo! Balse waxaan wataan hal shardi, waxaan hayaa hal-xeraale haddaad xalliso aan kuu ahaanayo sidaad doonto.

Sheekhi (Kaaba qabiilki): shardigaad rabto keen, shuruuddaada waa laga jawaabayaa.

Gabadhi: si aanu hilibka u qurmin (u urin) waxaa lagu shubaa milix (cusbo)! Yaa hagaajinaya milixda haddey xummaato?

Waxa ayna usii raacisay, ciddaad doontane kaalmo weydiiso, haddaad jawaabta ii keentid sidaad doonto ayaan kuu noqonayaa.

Sheekhi (Kaaba qabiilki): waad caddaalad sameysay, anne xalki baan kuula imaan habeenka soo socda.

Kaaba qabiilki gurigiisi buu ulaabtay isagoo saan tiranaya, habeenkiine waxa uu kaga dhammaday isagoo ku fakarayo hal-xeraalaha furihiisa, wax natiijo ahne ma gaarin. Maalinti labaad raggi oo golihiisi fadhiya ayuu weydiiyay weliba si kedis ah: si aanu hilibka u qurmin (u urin) waxaa lagu shubaa milix (cusbo)! Yaa hagaajinaya milixda haddey xummaato?

Cid kastoo golaha fadhisay jawaabteedi waxa ay aheyd hadba inta garaadkeedu ahaa iyo fahamkeeda, balse sheekhi kumuusan qancin jawaabahaas. Waxaa jiray mid kamid ah ragga ugu xikmadda, aqoonta, suugaanta iyo diinta badan oo fadhiyay golaha, balse aan hadlin, marki ay dadki oo idil ka dareereen golaha isagu ma uusan dhaqaaqin oo halkiisi ayuu sii fadiyay, sheekhi (Kaaba qabiilki) ayaa ku yiri: adiga kama aadan jawaabin su’aasheydi.

Ninki ayaa ugu jawaabay: waxaan rabay inaan gooni kuula hadlo! Hal-xeraalaha asalkiisi hore waxa uu ahaa tuduc kamid ah gabay uu tiriyay caalimki weynaa ee Sufyaan Al-thowri, waxa uuna ahaa sidan:

من يُصلِحُ الملحَ إذا الملحُ فسد ؟                                   يا رجال العلم يا ملح البلد             

Oo af soomaali ahaan noqonaya:

Ragga cilmigow, milixa dalkow! *** Yaa hagaajinaya milixa hadduu xummaado?

Haddaaney maladeydu isirin waxaad la kulantay haweeney heer sare ka gaartay caqliga, cilmiga, diinta iyo suugaanta, waxa ayna rabtay inay iska kaa celiso iyadoon ku ceebeyn, inay walaal ahaan kuu kasbato oo aaney ku lumin, oo ay cadawgeeda ku jeediso cadaw culeyskaaga iyo meeqaamkaaga oo kale leh, ninkeedane ay dhowrto inta uu maqanyahay, waxa ayna kugu tiri hadalkaad soo aragtay oo ay ula jeedday:

Ninka qabiilka ka tirsan hadduu wax soo halleeyo (ku soo dheelo) waxaa hagaajiya oo soo dhaqa odayga qabiilka sida milixu u hagaajiyo hilibka, ee odayga reerka hadduu wax ku dheelo yaa dhaqaya?

Jawaabtaas ayaa hurdada ka kicisay qalbigiisii hurdayay iyo caqligiisi dulmiga rimanaa, waxaana ku dhacay yaxyax, iyo shallayto wixi uu falay ku aaddan oo hagar iyo fasahaad ahaa.

Sheekhi (Kaaba qabiilki) ayaa ku jawaabay: waad asiibtay, ee ii ceeb qari Allaha ku asturo adduun iyo aakhiree.

Bal qiyaas innaga maanta imisaa la helayaa mansab iyo muunad xil dad weyne haya, dhaqan iyo dawladba oo dad iyo dalba fasaad ku asqeeyay iyo wax uunan Alle raali ka aheyn, afkana ka sheegto ereyo macaan oo xeer, dastuur iyo diintaba lagu gabbanayo, dhaqankooguna odaygaas carbeed sidiisi amaba ka daran nagu haya.

Waa halkii uu ka lahaa abwaan Xasan Sh Muumin:

Qofkii cudur dilaayo

Dawadaa bogsiisee

Haddey dawo bukooto

Maxaa lagu dabiibaa?

Waa tilmaan leh daahoo

Degdeg kuma habboonee

Adoo deggen u fiirsoo

Ujeeddada ideeqsii …

 ****************************

Dalaalimada diintiyo

Distoorka iyo xeerka

Haddii dabool la saaro

Dawo bukootay weeyee

Wa su’aal da’weynoo

Madaxa daalineysee

Wixii lagu dabiibi

Dadweynahaa la weydiin.

                                                                                                                  Dhammaad